(14:26) Trưởng lão: Bây giờ cái phần mà trau dồi cái ý thì chúng ta thấy: Hồi nãy Thầy có giới thiệu là cái ý của chúng ta nó có ba cái phần trau dồi.

Muốn trau dồi ý có lòng Từ ta phải tư duy:

“Thân tất cả chúng sanh như thân ta, thường đau khổ, thường đói khát; ta hãy thương yêu và chăm sóc chúng như chính chăm sóc thân ta, chăm sóc như con ta!”

Đó là một cái câu hướng để mà chúng ta bắt đầu vào trau dồi cái ý thì chúng ta phải nhắc cái ý chúng ta thường phải tư duy những cái điều đau khổ của chúng sanh cũng chính như là đau khổ của chính mình,

“…​ cũng như chăm sóc con ta vậy!”

Đó là chúng ta phải nhắc nhở cái câu này để hằng ngày, hằng lúc nó thấm nhuần trong cái ý của chúng ta. Do vì vậy mà từ cái miệng chúng ta nói ra, từ cái thân hành của chúng ta nó làm ra hành động này, hành động kia đều toát ra cái lòng thương yêu chân thật nơi tận đáy lòng của mình.

Bởi vì cái ý là cái chính, do ý cái miệng mới nói, do ý cái thân chúng ta mới hành. Mà cái chính mà không được trau dồi cho thấm nhuần thì những cái phụ kia làm sao mà được thấm nhuần?

Cho nên ở đây trau dồi cái ý rất là phải cẩn thận, vì cái ý là tư duy, mà tư duy như vậy trong Bát Chánh Đạo thì có cái nẻo mà Phật gọi là Chánh Tư Duy, tư duy đem lòng Từ chúng ta thương xót chúng sanh tức là Chánh Tư Duy. Suy nghĩ chơn chánh đem lại cho người không khổ, mình không khổ thì đó là Chánh Tư Duy.

Sự tư duy này để giúp cho ý chúng ta càng ngày càng dồi dào lên lòng thương yêu chúng sanh. Sự tư duy này được nhắc đi, nhắc lại nhiều lần khi chúng ta nhìn thấy những loài vật xung quanh ta, hoạt động xung quanh ta, biến nó trở thành những pháp hướng.

Nghĩa là chúng ta nhìn tất cả mọi vật, như chúng ta nhìn một đoàn kiến đi ngang qua, chúng ta nhìn sự hoạt động của chúng trong cái đoàn kiến, thì chúng ta thấy nó có những cái sự buồn, vui, đau khổ ở trong đó lẫn lộn; rồi có những cái sự tấn công của con vật khác vào trong cái đoàn kiến này, chúng bảo vệ bằng cách nào chúng ta thấy rất rõ ràng.

Từ đó chúng ta có sự suy tư rất là chơn xác, thì chúng ta nhìn lại: Cái đời của con người chúng ta cũng giống như những con vật này, từ đó chúng ta mới toát ra những cái tư tưởng, cái sự tư duy thương yêu chân thật của muôn loài.

Nếu chúng ta không có dùng cái ý để quan sát, để theo dõi từng cái sống của loài vật thì chúng ta chưa thấy được cái sự chà đạp, xâu xé lên nhau vì miếng cơm, manh áo, vì vật chất, thực phẩm. Nếu chúng ta quan sát kỹ lưỡng thì chúng ta sẽ có những cái bài học có giá trị xứng đáng cho chúng ta tập tu Tứ Vô Lượng Tâm.

(17:38) Khi thấy chúng hoạt động trong cuộc sống ta khởi lòng Từ.

Khi có con vật nào gặp tai nạn ta vội cứu giúp ngay.

Nghĩa là nó đang đi như vậy, rủi nó rớt ở trong cái vũng nước nào đó, thì chắc chắn là cái vũng nước đối với ta thì nhỏ nhưng nó là cái biển đó, nó sẽ chết đuối ở trong đó. Cho nên chúng ta vội vàng mà lấy một cái vật hay hoặc là đưa ngón tay làm cái cầu cho chúng trèo lên để thoát ra khỏi chết đuối.

Thấy một con kiến rơi trong vũng nước, ta vội ngay vớt liền để chúng khỏi chết đuối.

Chúng ta thực hiện cái hành động đó gọi là hành động Từ tâm của chúng ta đối với chúng sanh.

Và khi chúng ta có quan sát, có khởi ý tu tập, trau dồi cái ý mình bằng cách cẩn thận quan sát tư duy như vậy thì tất cả mọi loài vật xung quanh chúng ta đều có sự cứu khổ của chúng ta.

Như chúng ta nghe một con vật khác lớn hơn bắt một con vật khác, tiếng kêu la cầu cứu, chúng ta đừng nhẫn tâm mà ngồi đó, mà hãy mau mau đến cứu con vật nhỏ bé. Vì con vật nhỏ bé cũng muốn sống nhưng con vật lớn hơn thì tìm con vật nhỏ bé để mà ăn thịt, để làm mồi, để nuôi sự sống của mình mà giết hại con vật khác.

Lòng Từ chúng ta luôn luôn lúc nào cũng can thiệp vào sự đau khổ của chúng sanh, không thể để cho chúng sanh đau khổ trước cảnh chết chóc như vậy. Không nghe tiếng kêu mà thôi, nghe tiếng kêu thì vội vàng chúng ta mau mau chạy đến nơi đó để cứu khổ những con người, những con vật đang khổ đau.

Và cái hành động mà chúng ta mau mau đó tức là chúng ta đã trau dồi lòng Từ của chúng ta. Còn chúng ta thấy thản nhiên tức là lòng Từ chúng ta nó không bao giờ có được.

Hôm nay, quý thầy về đây được nghe những lời để trau dồi lòng thương yêu chân thật bằng những hành động rõ ràng, không thể nào mà thiếu khuyết được trong bước đường tu theo đạo Phật.

Như hôm qua Thầy đang ngồi viết, dòng tư tưởng đang trôi chảy, thì bỗng nghe một tiếng con chim nhỏ kêu, thì Thầy vội vàng chạy ra để tiếp cứu, làm cho con chim lớn không còn cắn con chim nhỏ.

Do cái sự kêu la của loài vật như vậy mà lòng Từ chúng ta thực hiện, nghe tiếng la là vội vàng không thể nào làm ngơ trước - mặc dù đang ngồi viết say mê - Thầy không thể làm ngơ được, mặc dù dòng tư tưởng sẽ bị cắt đứt đi nhưng vẫn thản nhiên chạy ra để cứu lấy một con vật. Đó là cái hành động trau dồi lòng Từ của mình.

Thì các thầy phải hiểu biết là đây Thầy muốn nhắc để quý thầy đừng vô tình: “Mặc chết nó mặc, làm gì nó làm, mình phải lo làm công việc mình cho rồi!” Công việc của mình là công việc biết chừng nào mà cho rồi?

Đời người còn sống là còn việc làm, mà trước cái đau đớn của chúng sanh thì chúng ta không thể nào mà làm ngơ được. Do từ cái hành động không làm ngơ được tức là chúng ta đã trau dồi lòng Từ của chúng ta đó.

Để lấy những cái kinh nghiệm bản thân của Thầy mà nhắc nhở quý thầy, từ đây chúng ta sẽ tu tập, trau dồi thật sự, siêng năng tu tập vì chính lòng Từ nó sẽ cứu khổ chúng ta.

Vì thế, hằng ngày chúng ta tư duy:

“Tất cả chúng sanh như con ta, ta phải thương yêu và không bao giờ làm đau khổ chúng sanh!”

(21:00) Trưởng lão: Bây giờ chúng ta đã trau dồi cái ý của chúng ta ở trong cái lòng Từ. Như vậy thì chúng ta cũng đã hiểu rằng, sự tu tập của chúng ta mà trau dồi cái ý Từ như vậy là luôn luôn những cái hành động nào, nhìn cái sự hoạt động nào của chúng sanh chúng ta cũng phải để tâm quan sát để chúng ta theo dõi rồi tư duy. Từ cái tư duy, cái ý Từ nó mới thể hiện ra được.

Còn nếu mà chúng ta cứ lo công chuyện của mình, bây giờ cứ lo ngồi tu hoặc này kia thì quý thầy không phải là người trau dồi.

Nhiều khi chúng ta ngồi nghỉ, thay vì chúng ta mệt nhọc là lại chúng ta lo tu cái kia cho mau, nhưng mà không trau dồi cái tâm Từ của chúng ta thì chúng ta đang (có) sự thiếu khuyết.

Nhiều khi chúng ta ngồi nghỉ mà chúng ta nhìn một cái đoàn kiến hay hoặc là đôi ba con kiến đang bò ở trên sân, tức là chúng ta đã thư giãn tâm hồn chúng ta trong cái hành động đó rồi. Nó làm chúng ta trở lại cái thời gian tu tập, nó lại làm chúng ta tu tập có chất lượng hơn.

Còn bây giờ chúng ta sợ mất thời gian, chúng ta cứ ngồi tu hơi thở hoài hoặc là quán vô lậu hoài, riết nó nhàm chán, rồi nó ngao ngán, nó buồn khổ.

Thay vì chúng ta dành ra những cái giờ mà chúng ta ngồi, thấy những đàn kiến, thấy những con vật nó đang làm việc hay hoặc là nó đang tai nạn, nó đang gặp khổ, thì lúc bấy giờ chúng ta thực hiện những cái tâm trau dồi lòng Từ, thì lúc bấy giờ chúng ta đã thư giãn các pháp mà chúng ta đang tập luyện.

Do đó khi mà chúng ta đã trau dồi lòng Từ thì lúc bấy giờ nó có những cái điều kiện mà chúng ta đã giúp được những con vật thoát ra những cảnh khổ đau, làm cho chúng ta có cái tâm rất là vui mừng, vì vậy mà khi ngồi lại thì nó rất là tỉnh táo, cho nên chúng ta thấy nó sung sướng, do đó mà chúng ta tu tập thì cái chất lượng tu tập về thiền định cũng như các cái định khác thì nó lại làm cho chúng ta có một cái kết quả rất lớn hơn.

Còn chúng ta cứ miệt mài - bây giờ cứ biết đi kinh hành rồi tu Chánh Niệm Tỉnh Thức, rồi ngồi lại tu Vô Lậu, rồi giữ tâm thanh thản, rồi giữ hơi thở, tu cái này cái kia mãi thì cái lòng Từ chúng ta không có, cho nên chúng ta hoàn toàn là bị động, hoàn toàn là chúng ta làm việc quá 24 giờ trên 24 giờ thì như vậy cái chất lượng tu nó không có kết quả.

Còn trái lại chúng ta, có lúc thì chúng ta trau dồi những cái quan sát của chúng ta nó làm cho cái tri kiến của chúng ta càng ngày càng phát triển rất lớn và rất rộng.

(23:22) Chúng ta thấy được cái sự sinh hoạt của chúng sanh, thấy được cái sự sinh hoạt của con người và suy ngẫm, tư duy thì chúng ta thấu suốt được cái cuộc sống nó giả tạo thật, nó không có cái gì là hạnh phúc của con người cả, của con vật cả.

Từ cái chỗ mà quan sát đó nó đem chúng ta có những cái thông suốt, cái trí tuệ chúng ta càng phát triển ra nữa. Cho nên chúng ta tu tập, biết mà sử dụng đúng cách thì đem lại lợi ích chúng ta rất lớn, tâm hồn chúng ta rất an lạc.

Còn nếu mà chúng ta cứ mải mê ngồi thiền, nhập định, làm chủ sanh tử, nhưng cái tâm Từ, trau dồi những cái tư duy thiện này, trau dồi những cái ý tốt này mà không thực hiện thì như chúng ta đã quên đi một cái điều rất là quan trọng trong cuộc sống tu hành của mình.

Đó thì, hôm nay Thầy nhắc nhở qua cái điều kiện mà trau dồi cái ý ở trong cái Tứ Vô Lượng Tâm này, thì quý vị phải thường xuyên bỏ một cái thời gian trong một ngày, một đêm, ít ra thì cũng phải có năm hoặc là mười phút, hoặc là nửa phút, hoặc là nửa tiếng đồng hồ, hoặc là một tiếng đồng hồ, thì quý thầy sẽ trau dồi cái tâm Từ của mình, trau dồi cái ý Từ của mình trong cái sự quan sát tất cả chúng sanh, để rồi có những con vật nào, có những tai nạn, có những cái hành động, rồi quan sát tất cả những cái xung quanh chúng ta: âm thanh, tiếng kêu la hoặc là tiếng kêu cầu cứu của loài vật, thì chúng ta mau mau hành động để biến ra hành động thân - khẩu - ý của mình, để tạo cho nó có những sự an vui, hạnh phúc.

Đó là chúng ta trau dồi những cái điều kiện đó làm chúng ta thư giãn được khi chúng ta tu hành thiền định, giúp cho chúng ta nhiều sự tu tập có kết quả là do chúng ta biết tu tập.

Vì từ xưa đến giờ không có người vạch ra cái lối tu đúng theo cái cách thức của Đức Phật, cho nên chúng ta tu cái trước, cái sau nó không phù hợp.

Lẽ ra thì như cái giáo án này, thì quý thầy thấy: Bước đầu người cư sĩ đến với đạo Phật thì ngay đây là cái pháp đầu tiên mà Thầy đã dạy cho các cư sĩ và cũng như các thầy, là phải tu Tứ Vô Lượng Tâm, là trau dồi nó. Mà trau dồi nó thì bắt đầu nó mới có cái hiệu quả của cái sự tu hành sau này của quý thầy! Quý thầy thấy rất rõ.

Còn bây giờ quý thầy thấy, từ lâu tới giờ nói Tứ Vô Lượng Tâm thì quý thầy nghe như vậy, chớ quý thầy có biết làm sao mà trau dồi nó? Cho nên không biết trau dồi nó, vì vậy mà quý thầy lấy cái sau mà tu cái trước, lấy cái trước mà tu cái sau.

(25:50) Quý thầy nói không tham, không sân, không si bằng cách là vô lậu như thế này, thế khác, tu Định Vô Lậu nhưng đâu bằng tu lòng Từ! Vì có thương yêu thì tham, sân, si làm sao có?

Các thầy thấy phải đó là cái mấu chốt ban đầu để chúng ta đi vào trong cái tâm không còn tham, sân, si, phiền não nữa?

Vì vậy, chúng ta phải tu tập nó có từng bước của nó, nó thực hiện. Mà nếu mà trau dồi lòng Từ, trau dồi những hành động thân, khẩu của mình, mà lòng Từ nó có phải là tập trung tâm của chúng ta, đè nén tâm chúng ta đâu? Bằng chứng là chúng ta tu tập đúng cách là chúng ta xả tâm chớ không phải là nén tâm.

Còn bây giờ quý thầy không hiểu, cứ ngồi dùng hơi thở hoặc một cái pháp môn nào đó nén tâm mình mãi thì lòng Từ làm sao có được? Và cứ nghĩ rằng mình sẽ tu tập như vậy để làm chủ sanh tử, để chấm dứt luân hồi. Mà cái luân hồi là cái tâm tham, sân, si của chúng ta; tâm tham, sân, si mà không có lòng Từ thì làm sao dứt bỏ được?

Đó thì, hôm nay mới thấy rõ được cái lối đi đúng đắn. Người cư sĩ mà thực hiện được lòng Từ, trau dồi được lòng Từ thì đời sống của họ hạnh phúc biết bao nhiêu!

Họ chưa đòi hỏi ở sự giải thoát gì cao hơn của đạo Phật, chỉ ở Tứ Vô Lượng Tâm cũng đủ cho họ đã đem lại hạnh phúc của đời sống của họ rồi, và xã hội có một trật tự rất là an ổn, không còn cái rối trật tự nữa.

Cho nên nếu mà theo đúng đạo Phật như Thầy đã giảng cho quý thầy thấy, cái giai đoạn của người cư sĩ từ cái hành động - tất cả hành động đối xử với nhau Đức Phật dạy rất rõ. Do cái sự rất rõ này mà chúng ta biết rằng ông Phật đã dạy chúng ta để sống một cuộc sống đem lại hạnh phúc an lành cho nhau.

Người cư sĩ phải thực hiện được những điều đó, hiểu được những điều đó, sống được những điều đó và tiếp tục trau dồi Tứ Vô Lượng Tâm thì đời sống còn gì là địa ngục? Toàn cả là thiên đàng!

Cho nên Từ Bi - bắt đầu mà tu một năm cho đến hai năm mà trau dồi cái Tứ Vô Lượng Tâm này qua những hành động thân, khẩu, ý của quý vị, chắc chắn là quý vị sẽ có một hạnh phúc rất lớn, một sự giải thoát chân thật ở tâm hồn của quý vị và cả gia đình của quý vị.

Từ lâu tới giờ chúng ta đã theo đạo Phật bao nhiêu năm? Năm năm, mười năm, hai mươi năm rồi, mà nhìn lại sự giải thoát, sự an bài cho gia đình của mình có được hay không? Hay còn đang ở trong địa ngục?

(28:16) Điều này chứng minh chúng ta biết rằng, đạo Phật đến thì có sự giải thoát thật sự, mà đến mà không có sự giải thoát thật sự thì chính đó không phải của đạo Phật.

Vì vậy hôm nay, về trau dồi ý thì quý thầy phải siêng năng, phải quan sát mọi vật. Khi đứng trước một cái cây, chúng ta nhìn sự sống của nó như thế nào? Những làn gió thổi, những hạt sương rơi trên cây chúng ta nhìn thấy sự thấm nhuần của sự sống nó như thế nào để chúng ta tỏa lòng Từ thương yêu chúng từng chút.

Nếu chúng ta không chịu khó quan sát, không chịu khó ý tứ như vậy thì khó mà chúng ta thông cảm được lòng thương yêu chúng ta đối với chúng. Muốn thực hiện được điều này thì phải cần có thời gian để quan sát, để thấm nhuần từng cái sự sống của muôn loài.

Có bao giờ quý thầy ngồi nhìn một cây cỏ? Từ một cái chiếc lá non trong lòng ngọn cỏ, rồi tuần tự trong những đêm trăng, tuần tự chúng ta thấy lần lần cái chiếc lá đó bung lên, dài ra lần lần. Chúng ta thấy sự sống dường như là sự sống của chúng ta. Quý thầy có suy nghiệm được điều đó không?

Trong những năm ở trên Hòn Sơn, một thân một mình độc cư Thầy lấy cỏ cây mà làm bạn. Vì vậy mà Thầy ngồi Thầy quan sát, từ đó Thầy mới hiểu trau dồi lòng Từ, ý Từ của mình phải trau dồi nơi đây!

Vì vậy mà hôm nay, Thầy mới ghi lại những điều kinh nghiệm qua bản thân của mình để cho quý thầy lấy đó mà thực hiện. Trong kinh sách không ghi điều này nhưng vì kinh nghiệm đã dạy Thầy có lòng Từ thương từ loài cây cỏ.

Loài cây cỏ còn thương thì làm sao loài vật không thương? Mà loài vật còn thương thì làm sao mà loài người không thương?

Tất cả các thầy kẻ thì vầy, người thì khác, kẻ ý này, người ý khác, nhưng mọi ý đều là sự thương yêu của Thầy. Thầy không bỏ người nào hết. Thầy không ghét dơ người nào hết, người nào làm gì thì Thầy cũng thương. Thầy không bỏ người nào, dù người đó có nói Thầy cách gì Thầy cũng thương yêu, bởi vì Thầy hiểu họ chưa hiểu mà thôi.

Cho nên lòng Từ nó đem lại cho tâm hồn Thầy một tâm hồn thanh thản, giải thoát; không có người thù hận mình mà chỉ có biết những người chưa hiểu và những người còn lầm lạc mà thôi, chớ không biết người đó là người thù của mình.

(30:48) Bây giờ Thầy sẽ dạy đến cái lòng Bi, lòng Từ đã hết rồi.

Vậy thì quý thầy nhớ kỹ những gì mà Thầy nói nãy giờ để trau dồi cái ý, cái ý trau dồi rất quan trọng. Nếu mà cái ý trau dồi được thì cái hành động khẩu và thân của quý vị không khó nữa, không có khó khăn.

Đó thì quý vị nhớ ngồi quan sát mọi vật đó là trau dồi ý của chúng ta, từ đó chúng ta mới tỏa ra một cái sự thương yêu chân thật trong sự tư duy của nó.

Như vậy là quý Thầy đã biết trau dồi được cái ý qua lòng Từ. Bây giờ thì Thầy dạy tới lòng Bi. Nội có một cái hành động Từ mà nãy giờ đã chiếm chúng ta nhiều cái thời gian, quá nhiều.

Mà bốn cái Từ - Bi - Hỷ - Xả này thì Thầy thấy chắc còn một phần nữa chớ không thể nào mà ngày hôm nay mà chúng ta sẽ chấm dứt được trau dồi bốn cái Vô Lượng Tâm này được, mà chỉ đi từng phần để nhắc nhở kỹ.

Vì đây là lời nói sau cùng của Thầy, Thầy không còn thuyết giảng nữa, do đó Thầy nhắc đi nhắc lại nhiều để cho quý thầy nhớ mà thực tập, đừng quên. Vì đó là con đường giải thoát chân thật của Đức Phật đã dạy: Tứ Vô Lượng Tâm.